NHỮNG VẤN ĐỀ THỜI ĐẠI TRONG HỘI CHỢ PHÙ HOA CỦA W. THACKERAY

 1. GIỚI THIỆU TÁC GIẢ, TÁC PHẨM

1.1. Tác giả

William Makepeace Thackeray (1811 – 1863), là một tiểu thuyết gia người Anh nổi tiếng thế kỉ XIX. Ông sinh tại Calcutta, Ấn Độ, sau đó chuyển sang Anh khi lên 5 tuổi. Ông trải qua tuổi thơ và thời niên thiếu nhiều cay đắng (cha mất, mẹ tái giá, chịu đựng lối giáo dục khắc nghiệt ở trường tư thục đến nỗi phải bỏ trốn). Năm 18 tuổi, ông theo học luật khoa tại Đại học đường Cambridge, nhưng không tốt nghiệp…

Ông tỏ ra có khuynh hướng châm biếm ngay từ hồi còn ít tuổi. Trong thời gian theo học tại Đại học Cambridge, ông dành nhiều thì giờ cộng tác với những tờ báo trào phúng (Timbutoo, Người học làm sang) hơn là để trau dồi những kiến thức mà ông thấy vô ích. Rời nhà trường, ông chính thức bước vào làng văn với những bài báo và những truyện ngắn có tính chất châm biếm. Nhờ gia sản của cha để lại, ông có điều kiện du lịch nhiều nơi tại Âu châu. Ông sống tại Weima (Đức) một thời gian để tìm hiểu phong tục địa phương và nghiên cứu về Goethe. Ông cũng đã sống tại Paris một thời gian khá lâu để theo học nghề hội họa và kiếm sống bằng nghề vẽ tranh biếm họa. Kết quả của những cuộc du lịch ấy là những tập ký họa có tính chất châm biếm như Tập ký họa thành Paris (1840), Tập ký họa xứ Ai-len (1843),…

Thackeray sang Mỹ hai lần để diễn thuyết về văn học, đặc biệt là về vấn đề những nhà văn trào phúng nước Anh thế kỷ thứ 18. Trở về nước, ông ứng cử vào Hạ Nghị viện, nhưng thất bại. Từ 1859 ông làm chủ bút một tờ báo lớn, tờ Tuần báo Cornhin được vài năm. Do làm việc quá nhiều, sức khỏe suy giảm, ông mất năm 1863 vì bệnh xung huyết não, thọ 52 tuổi.

Ông viết nhiều loại truyện, cả truyện nhi đồng và truyện lịch sử, nhưng hầu hết đều có tính chất châm biếm, nhằm đả kích xã hội tư sản quý tộc Anh đương thời. Trong số ấy, nổi tiếng nhất là những tác phẩm Cuốn sách của các ông học làm sang, Hội Chợ Phù Hoa, Truyện Penđennix,… Các tác phẩm này đã gây ra một dư luận sôi nổi, đưa Thaceray lên hàng những tiểu thuyết gia hiện thực hàng đầu trên nước Anh và bộc lộ đầy đủ nhất bản sắc tư tưởng của tác giả.

1.2. Tác phẩm

Hồi còn thanh niên, ông sống một cuộc đời phong lưu, tiếp xúc nhiều với những người thuộc tầng lớp tư sản và quý tộc, chính là nguồn tư liệu quý báu và chân thực về cuộc sống vật chất và tinh thần của những hạng người này để đưa vào tác phẩm của mình. Có người nói rằng vì vợ ông mắc bệnh loạn trí nên ông sinh ra chán đời, ảnh hưởng tới cái nhìn bi quan của ông đối với cuộc sống, và khiến cho ngòi bút châm biếm của ông thêm chua chát, tàn nhẫn.

Hoàn cảnh ra đời: Năm 1846, Thakery bắt tay vào viết một tác phẩm mà ông hy vọng “đám đông công chúng ngốc nghếch” hiểu được tài năng của mình. Ông mải mê viết cuốn tiểu thuyết đồ sộ mà ông vẫn chưa nghĩ ra được tên gọi thích hợp ngoài nhan đề đặt tạm Kí họa bút chì xã hội Anh. Khi đã viết xong một phần lớn tiểu thuyết ông mới chợt phát hiện ra một nhan đề độc đáo. Khi ấy ông đang nằm trên giường đăm chiêu suy nghĩ. Cái tên sách vừa nghĩ ra khiến ông bật dậy khỏi giường vừa chạy quanh phòng vừa hô to “Hội chợ phù hoa, hội chợ phù hoa”. Ông đã gửi một đoạn tiểu thuyết cho Tạp chí Punch kèm theo một vài minh họa của chính ông và lời yêu cầu được thanh toán năm mươi guinea.Yêu cầu của ông được tòa soạn tạp chí trả lời nhanh đến mức ông cảm thấy ân hận là tại sao ông không yêu cầu khoản thù lao cao hơn. Sau đó Hội chợ phù hoa được in và bán từng phần, tạo nên một cơn sốt độc giả giống như những tác phẩm của Charles Dickens.

Ý nghĩa nhan đề: Thuật ngữ Hội chợ phù hoa xuất phát từ câu chuyện ngụ ngôn Chuyến đi của người hành hương do John Bunyan xuất bản năn 1678 ở đó có một hội chợ tổ chức trong làng có tên là Vanity fair (vanity có nghĩa là tính hư ảo, sự phù hoa, hư danh; fair có nghĩa là chợ phiên hay hội chợ) (Hội chợ phù hoa). Tác phẩm ví xã hội Anh đương thời như một “hội chợ” bát nháo và hỗn độn, trong đó có rất nhiều mặt hàng được bày bán, làm cho chúng ta bị choáng ngợp với vẻ hào nhoáng và ảo tưởng “phù hoa” của nó. Thông qua cuộc đời các nhân vật với những mưu toan, tính toán, những suy nghĩ, tình cảm và hành động, xã hội Anh hiện lên với tất cả những nét khái quát nhất nhưng cũng đầy chi tiết. Đó là đời sống của tầng lớp quý tộc thượng lưu Anh với tiền tài và danh vọng, địa vị và giàu sang, giai cấp tư sản Anh đang lên với những cuộc làm ăn buôn bán, những tính toán cạnh tranh, và cả ước mong vươn lên tầng lớp quý tộc. Bên cạnh đó là đời sống của tầng lớp thấp như tỳ nữ, xà ích, đầy tớ, làm bếp, những con người phải nai lưng hầu hạ tầng lớp quý tộc và bọn tư sản lắm tiền. Qua đó tác giả phê phán lối sống xa hoa, tình cảm giả tạo, tính vụ lợi của tầng lớp quí tộc và số phận con người với nhiều thàng phần trong xã hội.Toàn bộ tác phẩm là một bức tranh miêu tả xã hội nước Anh lúc bấy giờ.

Tóm tắt tác phẩm: Truyện xoay quanh hai cô gái là Amelia và Rebecca ở viện nữ thục Miss Pinkerton với hai số phận khác nhau. Amelia xuất thân gia đình giàu có, xinh đẹp, tính tình hiền lành, dịu dàng, nên được nhà trường trọng vọng. Trái lại, Rebecca xuất thân tầm thường (bố nghiện ngập, mẹ là vũ công) nên không được ưu ái mà phải tự lập sớm bằng nghề gia sư kiêm tỳ nữ cho gia đình quý tộc Crawley. Nhờ sắc đẹp cùng sự khôn lanh, cô đã quyến rũ được cậu quý tử Rawdon và nhờ tiếng tăm nhà chồng mà cô có được cuộc sống nhàn nhã, quý phái. Trong khi đó, Amelia trở thành mục tiêu của nhiều chàng trai, trong đó có George và Dobbin nhờ gia thế giàu có, xinh đẹp, tính tình dịu dàng. Amelia và George yêu nhau tha thiết. Mặc dù bị cha của George phản đối kịch liệt nhưng cả hai đã đấu tranh và có được tình yêu của mình. Hai cặp vợ chồng trẻ gặp lại nhau và George trước sức sức quyến rũ của Rebecca đã cùng nhau hẹn hò vụng trộm. Chiến tranh bùng nổ, cả hai người chồng đều ra trận. George tử thương ở Waterloo còn Rawdon trở về và được phong hàm đại tá. Hai vợ chồng Rawdon – Rebecca đến Paris chơi và làm quen với những người sống bằng những nghề ăn chơi của xã hội. Dần dần, Rebecca hư hỏng thực sự, dùng sắc đẹp để quyến rũ bọm ham sắc và bị Rawdon ruồng bỏ. Trong khi đó, Amelia sống cô đơn và tôn thờ gười chồng quá cố, khước từ tình cảm của Dobbin. Rebecca muốn bạn mình tái giá với Dobbin nên đã đưa những lá thư tình giữa cô và George cho Amelia xem. Thế là Amelia chấp nhận lấy Dobbin và cả hai sống hạnh phúc, còn Rebecca lấy Joseph nhưng một thời gian sau Joseph qua đời. Rebecca sống quãng đời còn lại rày đây mai đó và làm từ thiện. tuy được chu cấp nhưng cô bị chồng cũ cùng con và bạn bè xa lánh.

2. BIỂU HIỆN NHỮNG VẤN ĐỀ THỜI ĐẠI TRONG TÁC PHẨM

2.1.                       Bối cảnh xã hội, lịch sử Anh thế kỉ XIX

Thế kỷ XIX, chế độ tư bản nước Anh đang trong giai đoạn phát triển cực thịnh. Lợi nhuận bóc lột được của công nhân trong nước và vơ vét được tại các thuộc địa tạo điều kiện cho giai cấp tư sản và giai cấp quý tộc tư sản hóa sống xa xỉ. Bề ngoài xã hội Anh đương thời có một bộ mặt phồn vinh; việc kinh doanh dễ đem lại những món lợi lớn; địa vị của giai cấp tư sản trong xã hội được nâng cao; sự cấu kết giữa giai cấp phong kiến và giai cấp tư sản càng chặt chẽ hơn. Đồng thời, đời sống của quần chúng lao động rất cực khổ. Sau chiến tranh chống Napoleon, nông thôn tiêu điều xơ xác vì giá lúa mì sụt kinh khủng, đạo luật khoanh đất cướp ruộng vẫn tiếp tục thi hành, tầng lớp trung gian ở nông thôn giảm đi trông thấy. Họ hoặc kéo ra thành thị và bị vô sản hóa, hoặc biến thành tá điền làm thuê cho địa chủ. Xung đột xã hội gay gắt, mâu thuẫn giữa lao động và tư bản nổi lên hàng đầu khiến quần chúng nhân dân mất dần lòng tin với dân chủ - tư bản. Văn học hiện thực Anh hình thành, nở rộ trong bầu không khí căng thẳng đó. Các nhà hiện thực như nhận thức được những sự thật đen tối của thời kì cai trị của Nữ hoàng Victoria cũng như sứ mệnh lịch sử của giai cấp vô sản.

2.2. Lối sống xa hoa của tầng lớp thượng lưu Anh thế kỉ XIX đã được phản ánh trong Hội chợ phù hoa

Trong tác phẩm, nhà văn đã phơi bày lối sống xa hoa của tầng lớp quý tộc và tư sản Anh.  Đó là những buổi tiệc tùng sang trọng, những thú vui săn bắn, khiêu vũ mà giới quý tộc nông thôn như gia đình Crawley tổ chức.

Tầng lớp quý tộc không chỉ hiện lên với lối sống xa hoa mà còn chứa đựng nhiều tật xấu. Ngài Pittt, đại diện cho tầng lớp quý tộc nông thôn, hiện lên là một kẻ dốt nát, keo kiệt (chia đôi củ hành với người ở, đòi lại xu lẻ,…), không đọc thông viết thạo, coi em ruột như kẻ thù, không coi trọng vợ (đánh vợ, cầu hôn với người khác ngay khi để vợ chết trong cô độc và chưa chôn),… Lão cũng là người bóc lột tá điền của mình tận xương tủy, khiến họ phải lần lượt phá sản. Ngoài ra, ông cũng là kẻ hám lợi, cùng với con trai mình nịnh bợ bà cô Crawley để tranh giành thừa hưởng tài sản thừa kế. Bên cạnh đó, ta còn bắt gặp hình ảnh tầng lớp đại quý tộc ở triều đình qua nhân vật hầu tước Sten. Có được tước hầu trong một canh bạc, lão cũng là kẻ bộc lộ nhiều điểm thối nát như dùng vinh hoa để dụ dỗ đàn bà con gái, chửi bới con dâu thậm tệ, dùng thế lực tiền tài mua dư luận báo chí, đối xử với vợ thậm tệ,… Không chỉ thế, tác giả còn hướng ngòi bút đến những thanh niên quý tộc Anh như George hay Joseph. Họ là những người cũng ăn chơi xa xỉ, tổ chức nhiều thú vui như khiêu vũ, sắn bắn,… Ngoài ra, thanh niên quý tộc Anh còn là những kẻ hay dựa dẫm vào gia thế, cái danh “quý tộc” mà mình có được è Đặc trưng của tầng lớp quý tộc Anh thời bấy giờ là lối sống xa hoa, tính hám lợi, đê tiện, xảo quyệt, bất nhân, thường dùng địa vị để thu lợi cho riêng mình.

Tầng lớp thượng lưu không chỉ có giai cấp quý tộc mà còn có những nhà tư sản mà đại diện là ông Orbon, chủ hãng buôn sáp lớn ở thành phố. Lão là kẻ suốt ngày chạy theo đồng tiền, coi trọng đồng tiền hơn cả tình thân, ép con mình là George lấy một cô gái tỉ phú da đen, người mà anh không thích. Lão sẵn sàng từ bỏ con vì anh dám trái ý và cưới Amelia è Đặc trưng của giai cấp tư sản Anh là thói hám lợi, tôn thờ đồng tiền lên trên tất cả.

2.3.  Rebecca – biểu tượng cho những người ước mơ vươn lên xã hội quý tộc

Xã hội Anh thời bấy giờ nổi bật với tầng lớp thượng lưu với lối sống xa hoa. Tuy nhiên, bên cạnh họ, còn có một hạng người cũng tiêu biểu cho xã hội Anh thế kỉ XVII không kém. Hạng người này có xuất thân tầm thường, bị xã hội coi thường và luôn mong muốn đổi đời, bước chân vào xã hội thượng lưu. Thackeray đã miêu tả họ qua hình tượng nhân vật Rebecca. Cô xuất thân từ tầng lớp bình dân (cha nghiện ngập, mẹ là vũ công) lại thêm tính cách khôn lanh, ngang ngạnh nên không được sự ưu ái của nhà trường. Chính vì thế, Rebecca luôn có khao khát đổi đời, ước mong được gia nhập vào tầng lớp thượng lưu. Bằng những tính toán, thủ đoạn của mình, nhiều khi đánh mất phẩm giá và nhân cách của mình (quyến rũ Joseph, kết hôn với Rawdon, hẹn hò với chồng của bạn mình là George, tán tỉnh lão quý tộc già Lord Steyne,…), cô đã dần dần bước chân vào xã hội thượng lưu quý tộc và sống cuộc sống nhàn nhã, xa hoa.

Qua nhân vật Rebecca, nhà văn cho thấy được tinh thần phản kháng, không chấp nhận số phận của tầng lớp bình dân ở xã hội Anh đương thời. Họ vừa căm ghét xã hội thượng lưu, vừa them thuồng muốn chen chân vào xã hội ấy bằng nhiều thủ đoạn. Ta có thể liên hệ với nhân vật Rastignac trong Tấn trò đời của Balzac. Rastignac cũng là một anh sinh viên nghèo, đầy lí tưởng và nhiều phẩm chất tốt. Song trước một Paris đầy những cám dỗ và nhiều xấu xa, anh đã bị biến chất, tìm mọi cách để gia nhập vào xã hội thượng lưu ấy.

Cuối cùng, Rebecca phải sống cuộc đời cô độc, rày đây mai đó, làm từ thiện. Tuy vẫn được chu cấp nhưng bị chồng cũ là Rawdon, con và bạn bè xa lánh. Đó cũng là quả báo cho những âm mưu, thủ đoạn của cô.

2.4.  Amelia và Dobbin – hình mẫu lí tưởng của đạo đức.

Bên cạnh tầng lớp quý tộc tư sản là những kẻ sống xa hoa, phóng túng thì vẫn có những con người là hình mẫu lí tưởng của đạo đức, lòng chung thủy và tình yêu chân thành, thể hiện qua hai nhân vật là Amelia và Dobbin.

Amelia mặc dù xuất thân gia đình giàu có nhưng lại dịu dàng, hiền lành, trở thành mục tiêu của nhiều chàng trai. Trong hôn nhân, nàng là một người vợ hết lòng chung thủy với chồng (dù chồng goại tình vẫn không hề hay biết). Đến khi được Rebecca tiết lộ chuyện ngoại tình của chồng, Amelia mới chấp nhận kết hôn với Dobbin và sống hạnh phúc.

Còn Doblin là một người bạn chân thành, đã giúp đỡ bạn mình George trong vai trò cố vấn. Tuy cả hai cùng yêu một người, nhưng. Anh còn là một người có tình yêu cao cả, khi thấy bạn mình yêu Amelia thì anh đã chủ động rút lui, và hết lòng giúp đỡ Amelia vượt qua khó khăn khi George qua đời. Ngoài ra, Dobbin cũng là người có ý chí, nghị lực, luôn nỗ lực phấn đấu vươn lên bằng con đường chân chính, vượt lên trên số phận của mình.

Cuối cùng, cả hai lấy nhau và sống cuộc sống hạnh phúc. Đó là những gì họ xứng đáng có được bằng cuộc sống ngay thẳng, chân chính của mình.

2.5.   Vấn đề “Phải sống thế nào?”mà Thackeray đặt ra trong tác phẩm

Lý do để cho Hội chợ phù hoa thật sự trở thành một trong những tác phẩm kinh điển và tiêu biểu cho nền văn học Anh không chỉ vì tác phẩm đã miêu tả một cách chân thực cả xã hội Anh thế kỉ XIX mà còn là vấn đề mang tính thời đại mà nhà văn đã đặt ra trong tác phẩm: “Phải sống thế nào?” (“How to live?”). Trong xã hội Anh thế kỉ XIX này, con người có quá nhiều cách sống. Vậy cách sống như thế nào mới phù hợp? Sống như thế nào mới là sống?

Nổi bật trong tác phẩm là hai cách sống của hai nhân vật đến từ hai tầng lớp khác nhau, với hai tính cách trái ngược nhau. Một là Amelia xuất thân trong gia đình danh giá, lại xinh đẹp và dịu dàng. Cô luôn nghĩ đến người khác và vì vậy luôn được mọi người yêu mến. Cô cũng là người hết lòng với tình yêu, luôn chung thủy với người chồng của mình là George và tôn thờ hình ảnh chồng mình khi Geogre đã mất. Một là Rebecca, một cô gái xuất thân tầm thường, luôn chán ghét cuộc sống và luôn mong muốn chen chân vào xã hội thượng lưu bằng đủ mọi cách, đủ mọi thủ đoạn.

Hai cách sống của hai cô gái này đối lập nhau, mỗi cách sống lại chứa đựng những ưu khuyết riêng biệt. Vậy con người phải lựa chọn cách sống nào để có thể có được hạnh phúc, tìm được thứ mình mong muốn? Phải chăng nên sống như Amelia, luôn tốt với người khác, luôn hi sinh, nhẫn nhịn? Hay phải sống như Rebcca, đấu tranh để có được thứ mình mong muốn, nhiều khi phải dùng đến thủ đoạn và chấp nhận đánh mất nhân cách của mình? Nhà văn đã trả lời người đọc bằng số phận của cả hai nhân vật. Amelia, với những đức tính tốt, đã có được thứ mình mong muốn, có được cuộc sống và tình yêu chân thành với Dobbin. Cả hai đã sống không màng đến danh lợi và họ đã nhận được hạnh phúc. Còn Rebecca, cuối cùng phải sống cô độc, bị chồng cũ và con trai từ bỏ, trả giá cho những gì mình gây ra.

3. NGHỆ THUẬT

Nhà văn đã sử dụng nghệ thuật châm biếm để làm nên thành công cho tác phẩm của mình. Nghệ thuật châm biếm thể hiện ở cách miêu tả nhân vật, những lời bình luận ngoại đề xen vào giữa tác phẩm. Những lời bình của ông dí dỏm, hài hước, pha giọng mỉa mai, châm biếm, phù hợp với đề tài và chủ đề của tác phẩm.

 Ngoài ra, nhà văn còn xây dựng những chi tiết đối lập giữa vẻ bề ngoài sang trọng với nhân cách đê tiện bên trong, qua đó nhằm châm biếm, chế giễu những hạng người xấu xa đang tồn tại trong xã hội như nhà quý tộc nông thôn Pitt Crawley hay hầu tước Sten.

4.     TỔNG KẾT

Qua Hội chợ phù hoa, W.Thackeray đã thể hiện được vẽ nên được bức tranh sinh hoạt của tầng lớp quý tộc và tư sản Anh với cuộc sống  xa hoa, ăn chơi, phóng túng và những con người là hình mẫu lý tưởng đạo đức, lòng chung thủy và tình yêu chân thành. Bên cạnh đó còn có những con người xuất thân bình thường biểu tượng cho những ước mơ vươn lên xã hội quý tộc. Câu hỏi “Phải sống thế nào” được nhà văn đưa ra mang tầm thời đại. Giữa bối cảnh xã hội Anh thế kỉ XIX, khi mà con người chạy theo đồng tiền, đắm mình trong sự giả dối thì vấn đề “Phải sống thế nào” mà tác phẩm đặt ra là hồi chuông gióng lên thức tỉnh con người Anh thời bấy giờ, giúp họ nhận ra những giá trị chân thực của cuộc sống. Đây không phải chỉ là câu hỏi dành cho thời đại Anh thế kỉ XIX mà còn là vấn đề mà con người mọi thời đại cần phải suy ngẫm và tự vấn chính mình.